Proces trawienia jest dla nas czymś, na co normalnie nie zwracamy najmniejszej uwagi. Normalnie, znaczy do momentu, kiedy coś przestaje działać i zaczyna nas kłuć w boku, pęcznieje nam brzuch albo wizyty w toalecie wydłużają się w nieskończoność. Nie myślimy, że od pierwszego ugryzienia jabłka czy innej kiełbaski rozpoczyna się skomplikowany proces prowadzący ostatecznie do wchłonięcia jak największej części składników odżywczych i potem wbudowania ich w nasz organizm. Tymczasem to, co jemy i z czym, ma ogromne znaczenie dla łatwości z jaką przyswoimy z jedzenia wartościowe substancje i pozbędziemy się reszty. I nie potrzeba do tego wyszukanych ziół – większość znamy nawet z przydomowego ogródka, a jeśli nie, to już z kuchni na pewno.

Trawienie - jak to działa?

Najpierw jednak odrobina teorii o samym procesie trawienia w sensie fizjologicznym. Wszystko zaczyna się od pierwszego ugryzienia – nasz organizm reaguje na pojawienie się pokarmu w ustach zwiększeniem wydzielania śliny, soków żołądkowych, żółci. Już sama ślina ma bardzo ważną rolę – zapoczątkowuje trawienie cukrów, zwilża pokarm i pozwala uformować łatwiejsze do przełknięcia grudki, tzw. kęsy. Tak obrobione jedzenie trafia przez przełyk do żołądka, gdzie jest traktowane stężonym kwasem. Jest to niezbędne z dwóch powodów, po pierwsze pozwala pozbyć się z pokarmu większości bakterii i innych drobnoustrojów, które mogłyby nas zakazić i spowodować chorobę, a po drugie uczynnia zawarte w soku żołądkowym enzymy. Trzeba zauważyć, że wzmożone wydzielanie soku żołądkowego oznacza większe zakwaszenie i przez to łatwiejsze trawienie. Nadtrawione jedzenie przesuwa się potem do jelita cienkiego. Tutaj, w zdecydowanie mniej kwasowym środowisku, ma miejsce właściwy rozkład wszystkich grup pokarmowych – białek, cukrów i tłuszczy. Do jelita spływa sok trzustkowy, zawierający enzymy trawienne oraz żółć, produkowana w wątrobie i zagęszczana w woreczku żółciowym, konieczna do rozdrobnienia tłuszczy i przez to ułatwienia ich wchłaniania. Samo jelito cienkie również wytwarza specyficzny sok trawienny, który zmniejsza kwasowość pokarmu, przez co wzmacnia działanie enzymów i chroni komórki ścian jelit. Ściany te są pokryte olbrzymią liczbą drobnych wypustek, zwanych kosmkami, dzięki którym powierzchnia jelita dochodzi do 200m². Na granicy tychże kosmków dochodzi do ostatniego etapu trawienia i wchłaniania części substancji.

Zioła wspomagające proces trawienia

Zioła pozwalające usprawnić powyższy proces mają różnorodne działanie i dla ułatwienia wypada podzielić je na grupy.

Przyprawy

Pierwszą z nich niech będą ogólnie rozumiane przyprawy. Dzięki temu, że nie tylko wspierają nasze zdrowie, ale też dodają aromatu posiłkom, możemy bez problemu jeść zdrowo i smacznie. Poniżej znajduje się alfabetyczna lista dziesięciu najpopularniejszych i najskuteczniejszych z nich:

1. Bazylia pospolita (Ocinum basilicum)
2. Bylica estragon (Artemisia dracunculus)
3. Goździkowiec korzenny (Eugenia caryophyllata)
4. Kminek zwyczajny (Carum carvi)
5. Lebiodka pospolita (Origanum vulgare) - popularne oregano
6. Lubczyk lekarski (Levisticum officinale)
7. Majeranek ogrodowy (Majorana hortensis)
8. Mięta (Mentha arvensis, M. pulegium, M. piperita)
9. Tymianek pospolity (Thymus vulgaris)
10. Czosnek ogrodowy (Allium sativum)

Dla tych z nas, którzy lubią nieco egzotyczniejsze smaki, dobrymi i pożytecznymi przyprawami mogą być bardzo aromatyczne: arcydzięgiel litwor (Angelica officinalis), biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum, nie mylić z anyżem gwiaździstym) i tatarak zwyczajny (Acorus calamus).

Wszystkie powyższe rośliny zwiększają wydzielanie soków trawiennych i żółci, a goździki, oregano, lubczyk i majeranek dodatkowo pobudzają apetyt.

Gorzkie rośliny goryczowe

Za drugą grupę można uznać rośliny goryczowe – po spożyciu ich dominuje smak gorzki, za który odpowiedzialne są różne związki chemiczne w nich zawarte. Substancje te przede wszystkim zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, ale w mniejszym stopniu też trzustkowego i jelitowego oraz żółci. Najbardziej znane to:

1. Bylica piołun (Artemisia absinthium)
2. Bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata)
3. Centuria pospolita (Centaurium umbellatum)
4. Goryczka żółta (Gentiana lutea)
5. Ruta zwyczajna (Ruta graveolens)

Główne zastosowanie to niedokwaśność (zbyt mała ilość soku żołądkowego), niestrawność i brak apetytu. Dodatkowo bobrek pobudza metabolizm, więc może być pomocny dla osób chcących się odchudzić lub mających mało energii.

Mniej znanym surowcem w tej grupie jest porost islandzki (Cetraria islandica lub Lichen islandicus), rozpoznawalny przede wszystkim z syropów i cukierków na gardło. Te same śluzy, których wpływ tak cenimy przy kaszlu, mogą być pożyteczne przy nieżycie żołądka, gdyż osłonią jego ścianki, a jednocześnie ułatwią trawienie pokarmów, aby te przez zaleganie nie zaostrzały stanu zapalnego.

Zioła przeciwzapalne

Trzecia grupa to zioła o dodatkowym działaniu  przeciwzapalnym. Są bardzo przydatne przy schorzeniach pokarmowych ze stanem zapalnym, np. nieżycie żołądka czy jelit, wrzodach, ale będą skuteczne też np. u osób z artretyzmem.

1. Chaber bławatek (Centaurea cyanus)
2. Cykoria podróżnik (Cichorum intybus)
3. Herbata chińska (Camelia sinensis)
4. Nagietek lekarski (Calendula officinalis)
5. Nawłoć pospolita i nawłoć kanadyjska (Solidago virga-aurea i canadensis)
6. Nostrzyk żółty (Melilotus officinalis)
7. Połonicznik nagi (Herniara glabra)
8. Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)

Również tutaj można wyróżnić kilka roślin pobudzających apetyt, np. cykorię podróżnik, nagietek i nawłoć, szczególnie wskazanych dla osób starszych o zmniejszonym łaknieniu, wychudzonych.

Rozluźniające wspomaganie trawienia

Do czwartej grupy należą surowce roślinne wspomagające trawienie, a jednocześnie rozluźniające. Stosowane są przy niestrawności występującej jednocześnie ze skurczami jelit, kolką lub zaleganiem żółci:

1. Arnika górska (Arnica montana) - kwiat
2. Bez czarny (Sambucus nigra) - owoc
3. Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea)
4. Jasnota biała (Lamium album) - kwiat
5. Karczoch hiszpański i zwyczajny (Cynara cardunculus i scolymus)
6. Krwawnik pospolity (Achillea millefolium)

W szczególności karczoch jest bardzo wartościowym ziołem – oprócz zwiększania wydzielania soków trawiennych i działania rozluźniającego, przyspiesza on metabolizm, wspomaga odtruwanie organizmu i ułatwia wypróżnianie.

Wspomaganie trawienia poprzez układ nerwowy

Ostatnią, piątą grupą są zioła przede wszystkim kojarzone z działaniem na układ nerwowy:

1. Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
2. Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium maius)
3. Kozłek lekarski (Valeriana officinalis)
4. Melisa lekarska (Melissa officinalis)

Jakkolwiek jedzenie późnym wieczorem czy wręcz na noc obfitych posiłków jest zasadniczo przeciwwskazane, to na pewno niejeden raz zdarzyła się przedłużająca się kolacja z rodziną lub coś zjedzone w drodze powrotnej z imprezy. W takich przypadkach nie tylko potrzebne będzie właśnie wspomożenie dla niezbyt wydajnie pracującego w nocy układu pokarmowego, ale też wyciszenie i usposobienie do snu.

 

Na koniec jeszcze tylko dwie małe grupy ziół o specyficznych działaniu dodatkowym. Pierwsza to te wspomagające odtruwanie organizmu, np. po zatruciach pokarmowych czy intensywnym wysiłku i należą tu nawłoć pospolita i kanadyjska, owoc bzu czarnego, jasnota biała, karczochy hiszpański i zwyczajny, berberys zwyczajny (Berberis vulgaris), lepiężnik różowy (Petasites officinalis), liście porzeczki czarnej (Ribes nigrum). W drugiej grupie, ogólnie pobudzających metabolizm, znaleźć można nostrzyk żółty, bluszczyk kurdybanek, karczochy, krwawnik pospolity, dziurawiec, glistnik, nasturcje większą i mniejszą (Tropaeolum maius i minus), bukwicę lekarską (Betonica officinalis) i liść borówki czernicy (Vaccinium myrtillus).

PRODUKTY POWIĄZANE

Bibliografia:

1. J. Górski, „Fizjologia człowieka”, Warszawa, PZWL, 2010, ISBN: 978-83-200-4000-5
2. M. Koczwara, „Farmakognozja”, wyd. 2., t. III-IV, Kraków, 1959
3. S. Kohlműnzer, „Farmakognozja”, wyd. 5., Warszawa, PZWL, 1997, ISBN: 83-200-2230-4
4. H. Różański, „Poradnik zielarski”, Krosno, 1993
5. H. Różański, „Poradnik fitoterapii, Krosno, 1990-1994
6. H. Różański, „Roślinne preparaty galenowe”, cz. I-III, Krosno, 1989-1996
7. H. Różański, „Roślinne preparaty galenowe”, cz. IV, Krosno-Poznań, 1997-2001
8. http://rozanski.li/396/karczoch-artichoke-cynara-scolymus-l-nowe-spojrzenie-na-skladniki-i-aktywnosc/